Sarsak elek sistemlerinde titreşim genliği (amplitüd) yetersiz kaldığında, makine “çalışıyor gibi” görünür ama proses tarafında verim hızla düşer: malzeme yatakta ilerlemez, ince malzeme ayıklaması zayıflar, nemli/ıslak beslemede körlenme artar, kapasite düşer ve geri devir yükselir. Amplitüd problemi çoğu zaman tek bir parçaya indirgenemez; uyarım kuvveti (eksantrik ağırlık/şaft), dinamik kütle (elek kasası + biriken malzeme), elastik elemanlar (yay/kauçuk takoz), devir (rpm) ve sönüm (gevşeklik, yatak aşınması, lastik elemanların yaşlanması) birlikte değerlendirilmelidir. Aşağıdaki adımlar, sahada hızlı teşhis ve kalıcı iyileştirme için pratik bir yol haritası sunar.
Amplitüd Yetersizliğinin sarsak elek Sahasındaki Belirtileri
Önce belirtinizi net tanımlayın. Düşük amplitüd genellikle şu şekilde kendini gösterir:
- Yatak üzerinde malzeme “yürümez”: Malzeme ileri taşınmadan yayılır, elek yüzeyi dolmaya başlar. Bu tablo özellikle sarsak elek besleme dağılımı bozuksa daha hızlı görünür.
- Stratifikasyon zayıflar: İnce taneler alta inemez, eleme verimi düşer; sarsak elek üst ürün kalitesi dalgalanır.
- sarsak elek tıkanma riski artar: Özellikle nemli malzemede açıklıklar dolar, körlenme kronikleşir.
- Motor akımı artabilir: Aşırı yükleme veya mekanik sürtünme varsa düşük amplitüdle birlikte akım yükselişi görülebilir.
- Ses değişimi: Normal “tok” titreşim yerine boğuk/dağınık bir ses oluşabilir (gevşeklik, rulman sorunu, sürtme).
Önce Ölç: “Göz Kararı” sarsak elek amplitüd Yönetilmez
Sarsak elek amplitüdünü iyileştirmenin en kısa yolu, önce ölçüm almaktır. Çünkü aynı “düşük titreşim” şikâyeti, bazen düşük genlikten değil yanlış frekans veya yanlış hareket yönünden kaynaklanır. Ayrıca tesis koşullarında eleğin üzerindeki yatak kalınlığı değiştiğinde ölçümsüz yapılan ayarlar “bugün iyi, yarın kötü” döngüsüne yol açar.
Pratik Ölçüm Yöntemleri
- İvmeölçer (accelerometer) + analizör: RMS/peak ivme ve frekansı görürsünüz. Sarsak elek üzerinde hem genliği hem de baskın frekansı aynı anda doğruladığı için en güvenilir yöntemdir.
- Stroboskop: Eksantrik/şaft hareketini görselleştirip strok hakkında hızlı fikir verir.
- Komparatör (dial indicator): Belirli bir referans noktasında pikten pike yer değiştirmeyi ölçebilirsiniz (dikkatli kurulum gerekir).
Hızlı Fizik Kontrolü: Frekans–Amplitüd–İvme İlişkisi
Basit ama acımasız bir ilişki işinizi kolaylaştırır: ivme kabaca (2πf)² × A ile artar (f: frekans, A: amplitüd). Yani devir/frekans düşerse aynı strok “varmış gibi” görünse bile eleme enerjisi gerileyebilir. Bu nedenle sarsak elek performansını değerlendirirken yalnızca strok değil, frekans (rpm) ve enerji aktarımı da mutlaka kontrol edilmelidir.
Kök Neden Analizi: sarsak elek titreşim genliği Neden Düşer?
1) Eksantrik Ağırlık Ayarı Yanlış veya Kaymış
Birçok sarsak elek tasarımında uyarım kuvveti eksantrik ağırlık veya şaft eksantrikliği ile oluşur. Ağırlık açıları yanlışsa, ağırlıklar yer değiştirmişse veya set civataları gevşediyse net merkezkaç kuvveti düşer. Sonuç: düşük amplitüd ve kararsız titreşim.
- Ne yapmalı? Üretici kataloğundaki ağırlık konfigürasyonunu referans alın. Ağırlıkların simetrik ve kilitlemelerinin sağlam olduğundan emin olun. Ayar sonrası test beslemesi ile verim ve yatak davranışı doğrulanmalıdır.
- Saha ipucu: Aynı devirde bir anda titreşim zayıfladıysa, “ayar hatası”ndan çok kayma/gevşeme olasılığı yüksektir.
2) Devir (RPM) Düşük veya VFD Ayarı Hatalı
VFD ile çalışan sarsak elekler üzerinde yanlış parametre, düşük frekans, tork limiti veya slip telafisi hatası eleği düşük enerjide tutabilir. Kayış-kasnaklı sistemlerde ise kayış kaçırması, yanlış kasnak oranı ya da kayış gergisinin zayıf kalması rpm’i düşürür.
- Ne yapmalı? Motor devrini stroboskop/takometre ile doğrulayın. VFD’de minimum frekans, akım limiti, rampa süreleri ve slip compensation ayarlarını kontrol edin. Kayış tahrikte kasnak hizası ve gergi doğrulaması yapın.
3) sarsak elek yayları / Kauçuk Takozlar Çökmüş, Sertleşmiş veya Kırık
Sarsak elek sistemi bir kütle–yay düzenidir. Yay sertliği değişince sistemin doğal frekansı kayar; bazı durumlarda eleğin hareketi “sönümlenir” ve amplitüd düşer. Kırık yay, eleği bir köşeden “tutar”, titreşim eliptik olmaktan çıkar; bu da malzemenin hem ilerlemesini hem de tabakalaşmasını bozar.
- Ne yapmalı? Yayları takım halinde değerlendirin. Çökmüş/kırık elemanı tek başına değiştirmek yerine, mümkünse aynı set içinde eşleşmiş yay kullanın. Takozlarda yağ-kimyasala maruziyet varsa kauçuk hızla özellik kaybeder; bu da sönümü artırarak genliği düşürür.
4) sarsak elek rulman Aşınması ve Sürtünme Artışı
Rulman bozuluyorsa, sistem hem enerji kaybeder hem de titreşim “temiz” olmaktan çıkar. Yetersiz yağlama, kirlenme veya yanlış montaj düşük amplitüdü tetikleyebilir. Ayrıca rulman boşluğu arttıkça vuruntu bileşeni yükselir; operatör bunu “güçlü titreşim” sanabilir ama eleme kalitesi düşer.
- Ne yapmalı? Rulman sıcaklığı, ses, titreşim spektrumu ve yağ durumu incelenmeli. Aşınmış rulman “amplitüd ayarı” ile çözülecek bir şey değildir; kökten bakım gerekir. Gerekirse rulman yuvaları ve mil toleransları da kontrol edilmelidir.
5) Elek Üzerinde Malzeme Birikmesi Dinamik Kütleyi Artırır
Özellikle ıslak beslemede sarsak elek yüzeyinde biriken tabaka, eleğin “taşıdığı kütleyi” artırır. Uyarım kuvveti aynı kalırken kütle artınca hareket genliği düşebilir; ayrıca körlenme başladıkça daha fazla birikme olur ve süreç kendi kendini kötüleştirir. Bu etki, “ayar yaptık ama yine düzelmedi” şikâyetlerinin en yaygın nedenlerinden biridir.
- Ne yapmalı? Besleme dağılımını düzeltin, uygun tel/PU panel seçimiyle elek yüzeyini güncelleyin. İhtiyaca göre toplu temizleme (ball deck) veya ultrasonik anti-körlenme çözümlerini değerlendirin. Amaç, eleğin üzerinde stabil yatak kalınlığı oluşturmaktır.
6) Gövde Gevşeklikleri ve Konstrüksiyon Sorunları
Civata gevşekliği, çatlak, traverslerde boşluk gibi durumlar titreşim enerjisini “ısı ve vuruntuya” çevirir. Sonuçta ölçülen net strok düşer, ayrıca yorulma hasarı hızlanır. Bu tip arızalar ilerlediğinde sarsak elek sadece verimsizleşmez; aynı zamanda duruş süreleri de artar.
- Ne yapmalı? Tork kontrolü, şase-kasa bağlantıları, yan saclar, traversler ve motor tabanını kontrol edin. Çatlaklar varsa yalnızca kaynakla kapatmak yerine takviye plakası ve kök neden (rezonans/gevşeklik) analizi yapılmalıdır.
Çözüm Stratejisi: “Önce Güvenlik, Sonra sarsak elek verim”
Amplitüdü artırmak cazip bir “tek hamle” gibi görünür; fakat aşırı amplitüd, tel kopması, şase çatlağı, rulman ömrü kaybı ve bağlantı gevşemesi riskini büyütür. Bu yüzden doğru yaklaşım sıralı olmalıdır:
- Adım 1: Frekans (rpm) doğrula; kayış/VFD/motor sağlığını netleştir.
- Adım 2: Yay/takoz ve rulmanları kontrol et; sönüm ve sürtünmeyi azalt.
- Adım 3: Eksantrik ağırlık/şaft ayarını üretici limitlerinde optimize et.
- Adım 4: Prosesi düzelt: besleme dağılımı, yatak kalınlığı, nem yönetimi, uygun elek yüzeyi.
Kısa Vaka Senaryosu: “Amplitüd Artırdık, Ama Sorun Bitmedi”
Sahada sık görülen bir örnek: Nemli kırma ürününde düşük eleme verimi görülür ve ekip ilk iş eksantrik ağırlığı artırır. Sarsak elek amplitüdü bir miktar yükselir; ancak kısa süre sonra körlenme ve yığılma devam eder. İncelemede asıl problemin besleme oluk merkezlemesi ve yatak kalınlığının aşırı olması olduğu anlaşılır. Besleme dağıtıcı düzenlenip yatak inceltilince, aynı amplitüd seviyesinde bile eleme kalitesi belirgin şekilde artar. Ders: amplitüd bir kaldıraçtır; ama doğru yerde uygulamazsanız sadece sistemi daha çok yorar.
Uzman Bakışı: İyi Amplitüd, Doğru Hareket Yönüyle Birlikte Anlamlıdır
Birçok elek için kritik nokta yalnızca genlik değil, titreşimin elipsi ve atak açısıdır. Amplitüd yükselirken malzeme yatakta zıplıyor ama ilerlemiyorsa, hareket vektörü yanlış olabilir. Bu durumda ağırlıkların faz açısı/konfigürasyonu, elek eğimi ve besleme noktasının konumu birlikte optimize edilmelidir. En iyi uygulama, devreye alma sırasında ivme sensörü ile hem genliği hem de yön bileşenlerini doğrulamaktır.
Gelecek Trendleri: sarsak elek bakım Yaklaşımı “Ayarlamak”tan “Yönetmek”e
Yeni nesil yaklaşımlarda titreşim, sabit bir mekanik ayar değil; sensör + veri analizi ile izlenen bir performans parametresidir. Kestirimci bakım uygulamaları rulman bozulmasını erken yakalayıp amplitüd düşmeden müdahale etmeyi sağlar. Ayrıca bazı tesislerde VFD ile yük bazlı frekans optimizasyonu denenerek farklı besleme koşullarında stabil eleme kalitesi hedeflenir. Bu sayede sarsak elek performansı “operatör tecrübesine” daha az, ölçüme dayalı kontrol mantığına daha çok yaslanır.
sarsak elek kapasite Artışı İçin Son Kontrol Listesi
- Devir doğrulandı mı? Takometre/stroboskop ile gerçek rpm ölçüldü mü?
- Eksantrik ağırlıklar sağlam mı? Açı, simetri ve kilitleme elemanları kontrol edildi mi?
- Yay-takoz seti dengeli mi? Çökme/kırık/sertleşme var mı?
- Rulman ve yağlama sağlıklı mı? Sıcaklık ve titreşim anormalliği var mı?
- Yatak kalınlığı yönetiliyor mu? Birikme ve körlenme kök nedeni çözüldü mü?
