Nedenleri, Hızlı Teşhis ve Kalıcı Çözüm Rehberi
Sarsak elek sistemlerinde vibrasyon motorunun aşırı ısınması, çoğu zaman “motor bozuk” gibi görünen ama aslında sistemin başka bir yerindeki problemden beslenen bir zincir arızadır. Isı artışı; yük, elektrik beslemesi, montaj, rulman, hava akışı ve titreşim ayarı gibi değişkenlerin bir veya birkaçının tolerans dışına çıkmasıyla oluşur. Bu içerikte, sahada en sık karşılaşılan kök nedenleri, ölçümle teşhisi ve “bir daha yaşanmasın” diye uygulanabilecek kalıcı bakım/iyileştirme adımlarını tek bir çatı altında topladım. İçerikte geçen sarsak elek vibrasyon motoru ve benzeri anahtar ifadeler, “sıralı eşleşme” mantığıyla tek bir sayfaya yönlendirilmiştir.
Önce Risk: Aşırı Isınma Neyi Bozar?
Sarsak elek hatlarında vibrasyon motoru sürekli yüksek sıcaklıkta çalıştığında izolasyon verniği hızla yaşlanır, rulman gresinin viskozitesi düşer, rulman boşluğu artar ve motorun akım çekişi yükselerek kısır döngü oluşur. Sonuç; sık atma, sargı yanması, rulman kilitleme, gövde çatlakları, şase bağlantılarında gevşeme ve elekte verim kaybı olarak geri döner. “Isınıyor ama çalışıyor” yaklaşımı, genelde en pahalı yaklaşım olur. Bu nedenle sarsak elek bakım disiplinini “arıza sonrası” değil “arıza öncesi” bir standart olarak düşünmek gerekir.
Aşırı Isınmanın En Yaygın 10 Kök Nedeni
1) Aşırı Yük ve Yanlış Boyutlandırma
Sarsak elek üzerine gelen besleme artınca, motorun üretmesi gereken santrifüj kuvvet yükselir. Motor nominal değerinin üzerinde çalışırsa ısı kaçınılmazdır. Sık hata: “Elek kapasite düşürdü” diye eksantrik ağırlık artırılır, fakat motor gücü/soğutması aynı kalır. Bu durum kısa sürede rulman ve sargı hasarı üretir. Burada kritik nokta; kapasiteyi artırırken sarsak elek ayarları (genlik, devir, eğim ve besleme dağılımı) ile motor seçiminin birlikte ele alınmasıdır.
2) Faz Dengesizliği, Düşük Voltaj veya Zayıf Besleme
Üç faz dengesizliği (fazlar arası voltaj farkı) ve düşük voltaj motorun daha fazla akım çekmesine neden olur. Kablolama uzun ise, kesit yetersizse veya panoda gevşek klemens varsa ısı artışı “motor kaynaklı” gibi görünür. Özellikle taş ocaklarında şantiye panolarında bağlantı gevşemeleri sık görülür. sarsak elek vibrasyon motoru aşırı ısınma şikâyetlerinin önemli bir bölümü, sahada yapılan basit bir faz-voltaj karşılaştırması ile daha baştan ayrıştırılabilir.
3) VFD (Sürücü) Ayarları ve Uygunsuz Frekans Kullanımı
Vibrasyon motoru her zaman hız kontrolüne uygun seçilmemiş olabilir. Sürücü ile düşük frekansta uzun süre çalıştırmak, fan soğutmasını azaltır. Ayrıca yanlış taşıyıcı frekans veya hatalı rampa ayarları motoru gereksiz ısıtabilir. “Bir tık hız verelim” bazen ısıyı iki kat dert eder. Bu noktada sarsak elek titreşim karakteristiğinin sürücü parametreleriyle nasıl değiştiğini not etmek, arıza tekrarını azaltır.
4) Hatalı Montaj, Ayak Düzlemsizliği ve Şase Esnemesi
Vibrasyon motoru, gövdeye yüksek dinamik yük bindirir. Motor ayağında düzlemsizlik, şase sacında esneme veya gevşek bağlantı varsa, enerji ısıya dönüşür. Bu durumda motor aşırı ısınırken aynı anda elekte anormal titreşim, cıvata gevşemesi ve çatlak belirtileri görülür. Özellikle sarsak elek şase rijitliği zayıfsa, motoru “suçlu” ilan etmek çoğu zaman yanlış teşhistir.
5) Rulman Problemleri (Yanlış Gres, Fazla Gres, Kirlenme)
Rulmanlar vibrasyon motorunun “kalbidir”. Yanlış tip gres, fazla gres basımı, kir-toz-su girişi veya yanlış yağlama periyodu rulman sürtünmesini artırır. Vibrasyonlu çalışmada rulman ısısı hızlı yükselir; bu da gövde sıcaklığına taşar. sarsak elek rulman kaynaklı problemler, çoğu zaman “ısı + uğultu + düzensiz genlik” üçlüsüyle kendini belli eder.
6) Eksantrik Ağırlıkların Yanlış Ayarı
Eksen kaçıklığı veya iki motorlu sistemlerde ağırlıkların simetri dışı ayarlanması, motorun “sürekli mücadele etmesine” yol açar. Sonuç: aşırı akım, aşırı ısı, rulman ömründe dramatik düşüş. Burada hedef “maksimum titreşim” değil, sarsak elek performans için doğru genlik-devir dengesidir.
7) Hava Akışı ve Soğutma Sorunları
Motor fanı önünde malzeme birikmesi, koruyucu ızgaranın tıkanması, motorun etrafında hava sirkülasyonunun kesilmesi ya da motorun tozla “keçe gibi” kaplanması soğutmayı bitirir. Taş ocaklarında ince toz en sessiz sabotajcıdır. sarsak elek ortamında düzenli temizlik yapılmadığında “motor ısınması” çoğu zaman ilk görünen belirtidir; asıl kayıp ise kısa vadede plansız duruş olarak gelir.
8) IP Sınıfına Uygun Olmayan Çalışma Ortamı
Yoğun toz, nem, yıkama suyu ve çamur varsa motorun koruma sınıfı (IP) yetersiz kalabilir. İçeri giren partikül rulmanı bozar, izolasyonu yıpratır, ısıyı artırır. Bu durumda sarsak elek motor koruması yaklaşımı; yalnızca motor seçimi değil, kablo rakoru, sızdırmazlık ve temizlik planını da kapsamalıdır.
9) Rezonans ve Yanlış Titreşim Parametreleri
Şase/elek sistemi bir doğal frekansa yakın çalışıyorsa titreşim genliği artar; motor yükü yükselir. Rezonans, “aynı kuvvete daha fazla titreşim” gibi görünür ama bedeli ısı ve kırılmadır. Özellikle sarsak elek rezonans durumlarında, frekansı küçük bir aralıkta değiştirmek bile ısıyı belirgin düşürebilir.
10) Mekanik Sürtünme: Yan Sac, Elek Teli, Şut Teması
Elek gövdesi bir noktada şuta, platforma veya yan saclara sürtüyorsa motor yükü artar. Bu tip sürtünmeler bazen sadece belirli besleme oranlarında oluşur; teşhis için göz ve kulak yetmeyebilir. sarsak elek teli ve şut arayüzlerinde sürtünme izleri aranmalı, temas ihtimali “titreşimle büyüyen boşluklar” şeklinde düşünülmelidir.
Hızlı Teşhis: 30 Dakikada Netleşen Kontrol Listesi
- Akım ölçümü: Pens ampermetreyle her fazı ölçün. Nominalin üzeri sürekli ise yük/besleme sorunu kuvvetli adaydır.
- Voltaj ve faz dengesizliği: Faz-faz voltajları karşılaştırın. Belirgin fark varsa pano/kablo/şebeke incelenmelidir.
- Yüzey sıcaklığı: IR termometreyle rulman kapakları ve gövdeyi ölçün. Rulman tarafı belirgin yüksekse sorun rulmana yakındır.
- Titreşim davranışı: Anormal ses, uğultu, düzensiz genlik varsa montaj/rezonans/sürtünme şüphesi yükselir.
- Soğutma: Fan-ızgara temiz mi, motor çevresinde hava akışı var mı, toz tabakası oluşmuş mu?
- Ağırlık ayarı: Eksantrik ağırlıkların açıları ve iki motor varsa simetrisi kontrol edilmeli.
Kalıcı Çözüm: Soruna Göre Uygulanacak İyileştirmeler
Elektrik Kaynaklı Isınmayı Düzeltme
- Klemens ve kontaktör kontrolü: Gevşek bağlantılar “ısıtıcı rezistans” gibi çalışır.
- Kablo kesiti ve mesafe: Uzun hatlarda kesit büyütme, gerilim düşümünü azaltır.
- Termik ve koruma ayarları: Termik röle, motorun gerçek nominal akımına ve çalışma koşuluna göre ayarlanmalı.
- VFD varsa: Motorun sürücü uyumluluğu, minimum frekans limiti ve rampa ayarları gözden geçirilmeli.
Mekanik Kaynaklı Isınmayı Düzeltme
- Montaj yüzeyi düzlüğü: Motor ayağı altında boşluk kalmayacak şekilde işleme veya şimleme yapılmalı.
- Cıvata standardı: Uygun sınıfta cıvata ve doğru tork ile sıkma yapılmalı; gevşeme için kilitleme elemanları değerlendirilmeli.
- Rulman ve gres: Üretici önerisine uygun gres ve periyot uygulanmalı; “fazla gres”in de arıza ürettiği unutulmamalı.
- Ağırlık optimizasyonu: “Daha çok titreşim” yerine “doğru genlik ve doğru devir” hedeflenmeli.
- Rezonans analizi: Şase rijitliği artırma, takviye plakaları, çalışma frekansını güvenli bantta tutma gibi önlemler planlanmalı.
Sahadan Kısa Vaka: Isınan Motorun Asıl Suçlusu Şaseydi
Bir kum ocağında vibrasyon motoru “sürekli ısınıyor” şikâyetiyle sahaya gidildiğinde motor iki kez değişmişti. Akım ölçümünde değerler sınırdaydı, ancak gövde sıcaklığı hızlı yükseliyordu. Detaylı incelemede motorun oturduğu sacın titreşim altında mikro esneme yaptığı ve cıvatalarda düzenli gevşeme oluştuğu görüldü. Şaseye rijitlik takviyesi yapılıp montaj yüzeyi düzeltildi, ağırlık ayarı üretici bandına çekildi. Sonuç: sıcaklık stabil kaldı, rulman sesi kayboldu ve elekte ürün dağılımı düzeldi. Ders: Motoru değiştirmek bazen semptomu değiştirir, hastalığı değil. Bu tarz sahne, sarsak elek ekipmanlarında en sık görülen “kök neden gizli” örneklerinden biridir.
Bakım Rutini: Aşırı Isınmayı Daha Başlamadan Yakalamak
- Günlük: Toz temizliği, anormal ses kontrolü, fan-ızgara gözle kontrol.
- Haftalık: Cıvata gevşekliği kontrolü, kablo/klemens gözle kontrol, sıcaklık trendi notu.
- Aylık: Akım ve voltaj ölçümü kaydı, ağırlık ayarı doğrulama, rulman bölgesi sıcaklık karşılaştırması.
- 3-6 Aylık: Planlı rulman-gres değerlendirmesi, titreşim ölçümü (varsa sensör verisi analizi).
Gelecek Trendleri: “Isınınca Müdahale” Dönemi Kapanıyor
Modern tesisler, vibrasyon motorlarını artık sadece termikle korumuyor; kablosuz titreşim sensörleri, rulman sıcaklık izleme ve akım imza analizi gibi yöntemlerle arızayı oluşmadan yakalıyor. Bu yaklaşım kestirimci bakım (predictive maintenance) olarak geçer ve plansız duruşları azaltmanın en gerçekçi yollarından biridir. Özellikle çoklu elek hatlarında tek bir motor arızasının tüm hattı durdurduğu düşünülürse, izleme yatırımı çoğu zaman kendini hızla amorti eder. Bu yaklaşımın uygulanacağı en tipik alanlardan biri de sarsak elek çözümleri bulunan kırma-eleme tesisleridir.
Sarsak Elek Vibrasyon Motoru Aşırı Isınma: Sık Sorulan 5 Soru
1) Motor sıcak ama termik atmıyor, yine de risk var mı?
Evet. Termik ayarı gecikmeli veya yüksek olabilir; ayrıca ısı, önce rulmanda ve izolasyonda ömür tüketir. “Atmıyor” güvenli demek değildir.
2) Ağırlıkları artırınca eleme hızlandı ama motor ısınıyor. Ne yapmalıyım?
Önce nominal akım ve sıcaklık limitlerine dönün. Doğru yaklaşım; besleme dağılımı, eğim, genlik ve devir kombinasyonunu optimize etmektir.
3) Rulman kapağı çok ısınıyorsa kesin rulman mı arızalı?
Çoğunlukla evet; ancak yanlış montaj, eksen kaçıklığı, aşırı gres veya kirlenme de aynı semptomu üretir. Yağlama geçmişini kontrol edin.
4) Tozlu ortamda motoru nasıl koruyabilirim?
Düzenli temizlik, uygun IP koruma, doğru sızdırmazlık ve mümkünse motorun hava akışını kesmeyecek koruyucu tasarım iyi sonuç verir.
5) İki motorlu eleklerde biri daha çok ısınıyor. Neden?
Ağırlık simetrisi bozulmuş olabilir, montaj yüzeyi farklı esniyor olabilir veya elektrik beslemesinde faz/bağlantı farkı vardır. İkisini birlikte ölçerek karşılaştırın.
