Sarsak eleklerde (titreşimli/sarsıntılı eleme sistemleri) sürekli tıkanma, üretim hattını “en pahalı” yerden vurur: kapasite düşer, tane boyu kontrolü bozulur, enerji tüketimi artar ve operatör sürekli müdahaleye zorlanır. İşin sinir bozucu tarafı şu: Tıkanma çoğu zaman eleğin “kötü” olmasından değil; malzeme davranışı, elek seçimi ve besleme/çalışma ayarları arasındaki küçük uyumsuzluklardan çıkar. Aşağıda, sahada en hızlı sonuç veren 3 çözüm yolunu; uygulanabilir adımları, teknik gerekçeleri ve pratik kontrol listeleriyle birlikte bulacaksınız.
Sarsak Elek Neden Tıkanır? (Arızayı Doğru Tanımlayın)
“Tıkanma” tek bir şey değildir; genellikle üç farklı mekanizmanın bir karışımıdır. Doğru teşhis, en hızlı çözüm demektir. Özellikle sarsak elek sistemlerinde, aşağıdaki üç başlık tıkanmanın %80’ini açıklar:
- Körlenme (Blinding): Elek gözlerinin, göze yakın boyuttaki tanelerle “kapak gibi” kapanması. En sık sebep: yakın boyut dağılımı ve yetersiz atım/ivme.
- Çivileme (Pegging): Tanelerin elek gözünde sıkışıp “tıpa” gibi kalması. En sık sebep: uzun/köşeli taneler veya tel çapı–göz açıklığı uyumsuzluğu.
- Yapışma/Çamurlanma: İnce tanelerin nemle topaklanıp yüzeyi “macun” gibi kaplaması. En sık sebep: nem yüzdesi, kil oranı, yetersiz dağıtma.
Hızlı teşhis ipucu: Elek teli üzerinde “kapak gibi” kapanma görüyorsanız körlenme; gözlerde tek tek tıpa tıpa sıkışma görüyorsanız çivileme; yüzeyde yaygın bir hamur tabakası varsa yapışma baskındır. Çözüm seçimini bu gözleme göre yapın.
Çözüm 1: Sarsak Elek Yüzeyini “Kendini Temizleyen” Hale Getirin (En Hızlı ve En Etkili Müdahale)
Sürekli tıkanma yaşayan hatlarda en hızlı kazanım, çoğu zaman elek telini değiştirmeden eleğin yüzey dinamiğini iyileştirmektir. Buradaki amaç, gözleri “açık tutacak” mikro darbeler ve hareketler üretmektir. Bu yaklaşım, sarsak elek hatlarında özellikle vardiya içinde hızlı geri dönüş alınan bir optimizasyondur.
Uygulama Seçenekleri (Hız sırasına göre)
- Bilyalı temizleme (ball deck): Eleğin altına yerleştirilen bilyalar titreşimle zıplayarak telin altına darbeler verir. Kurulum hızlıdır; özellikle körlenme ve çivileme için etkilidir.
- Self-cleaning mesh (harp/zigzag tel): Tel geometrisi, klasik kare göz yerine daha esnek “çalışan” bir yapı oluşturur. Yakın boyutlu ürünlerde tıkanmayı belirgin azaltır.
- Poliüretan modüler elek: Aşınma yüksekse ve tıkanma “çivileme” ağırlıklıysa, uygun göz formu ile stabil sonuç verir. Montaj hızlı, bakım planlıdır.
- Ultrasonik eleme (ince fraksiyon): Çok ince, statik yüklenmeye yatkın ve körlenme yapan ürünlerde (özellikle kuru, ince toz) güçlü çözümdür; yatırım maliyeti daha yüksektir.
Hızlı Kontrol Listesi
- Tel çapı ile göz açıklığı oranını kontrol edin: Çok kalın tel, “göz derinliği” yaratıp çivilemeye davetiye çıkarabilir.
- Germe (tension) durumuna bakın: Gevşek tel, malzemeyi taşır ama gözleri açamaz; tıkanma artar.
- Deck eğimi ve titreşim yönü ile malzeme akışını gözleyin: Malzeme “yayılıp ince tabaka” olmuyorsa, körlenme hızlanır.
Saha notu: Birçok tesiste yalnızca bilyalı temizleme eklemek veya self-cleaning mesh kullanmak, tıkanma kaynaklı duruşları ciddi biçimde azaltır; çünkü çözüm, semptomu değil mekanizmayı hedefler: gözün “kapak” olmasını fiziksel olarak engeller.
Çözüm 2: Besleme ve Dağıtımı Düzeltin (Tıkanmanın Gizli Suçlusu)
Sarsak elek sürekli tıkanıyorsa, eleğe “ne kadar” malzeme geldiği kadar “nasıl” geldiği de kritiktir. En yaygın hata: malzemenin tek noktadan yığılması ve eleğin bir kısmının aşırı yüklenmesidir. Bu durumda yerel nem/topak yoğunlaşır, gözler hızla kapanır ve sistem “sürekli müdahale” döngüsüne girer.
Hızlı Uygulamalar
- Besleme oluğu ve dağıtıcı plaka: Malzemeyi eleğe geniş en kesitte yayacak bir dağıtıcı ile tabaka kalınlığını düşürün. İnce tabaka, gözlerin açık kalmasını kolaylaştırır.
- By-pass ve tane boyu şoku azaltma: Aniden gelen iri-yoğun akış, ince fraksiyonu tel üzerine “sıvar”. Besleme dalgalanmasını azaltın.
- Ön eleme (scalping): Aşırı iri parçalar, eleğin üzerinde “baraj” etkisi yapıp ince malzemenin gözlere gömülmesine neden olabilir. Üst boyutu önce alın.
Operatör İçin 60 Saniyelik Test
- Eleğin üzerine bakın: Malzeme bir çizgi halinde yığılıyorsa dağıtım sorunu var.
- Tabaka kalınlığı, bazı bölgelerde belirgin daha fazlaysa: lokal körlenme kaçınılmazdır.
- Besleme dalgalanıyorsa: Tıkanma “aralıklı patlar” ve ekip yanlışlıkla tel/eleği suçlar.
Mini vaka örneği: Kırma-eleme hattında aynı elek teliyle çalışılırken, yalnızca besleme oluğuna bir dağıtıcı plaka eklenip akış dalgalanması azaltıldığında; tıkanma kaynaklı müdahale sayısı düşer, ürün sınıflandırması daha stabil hale gelir ve eleğin efektif kapasitesi “gerçekte olduğundan” daha yüksek çalışır. Çünkü elek, artık yük altında boğulmaz.
Çözüm 3: Nem, Kil ve Topak Yönetimi Yapın (Yapışma Varsa En Hızlı Kurtarıcı)
Eğer tıkanma “çamur gibi” bir film tabakasıyla oluyorsa, mesele çoğunlukla nem-kil-topak üçlüsüdür. Bu senaryoda yalnızca tel değiştirmek çoğu zaman yetmez; çünkü yapışan malzeme, hangi tel olursa olsun yüzeyi kaplar. Burada hedef, malzemeyi eleğe gelmeden önce daha “ayrışabilir” hale getirmektir.
Hızlı Müdahale Seçenekleri
- Yıkamalı eleme / sprey bar: Uygun ürünlerde sprey ile ince-kil fraksiyonunu yüzeyden ayırarak gözlerin kapanmasını azaltır. Su yönetimi ve atık su/çamur hattı planı şarttır.
- Ön kurutma / stok yönetimi: Yağış sonrası stoktan direkt besleme, tıkanmayı kronik hale getirir. Malzemenin “dinlenmesi” ve drenajı bile fark yaratır.
- Topak kırıcı veya besleme öncesi karıştırma: Yapışmanın en büyük tetikleyicisi topaktır. Topağı eleğe sokmak yerine kırın.
Teknik İpucu: “Kritik Nem” Eşiği
Birçok malzemede tıkanma, belirli bir nem bandında zirve yapar: Ne tamamen kuru gibi akar, ne de tamamen ıslak gibi yıkanıp gider; arada “macun” davranışı gösterir. Bu yüzden, ya daha kuru koşula yaklaşmak (kurutma/stok drenajı) ya da daha ıslak koşula geçip (yıkamalı eleme) malzemeyi yüzeyden koparmak genellikle daha tutarlı sonuç verir.
Uzman Bakışı: 10 Dakikalık “Kök Neden” Rutini
Hızlı çözüm kadar, tekrar etmemesi de önemli. Bakım/üretim ekiplerinin birlikte uygulayacağı basit bir rutin, sarsak elek tıkanmasını kronik olmaktan çıkarır:
- Numune alın: Tıkanma anında beslemeden ve eleğin üstünden numune alın; özellikle “göze yakın fraksiyon” var mı bakın.
- Çalışma parametrelerini kaydedin: Titreşim şiddeti, eğim, besleme debisi, malzeme nemi gibi değerleri aynı formda toplayın.
- Tek değişken testi yapın: Aynı anda hem tel hem besleme hem suyu değiştirmek “ne işe yaradı” sorusunu öldürür. En hızlı öğrenme, tek değişken yaklaşımıyla gelir.
Gelecek Trendleri: Tıkanmayı Azaltan Akıllı Eleme Yaklaşımları
Sektörde giderek daha fazla kullanılan yaklaşım, eleği “pasif bir parça” olmaktan çıkarıp ölçülebilir bir sürece dönüştürmek. Titreşim sensörleri ile yük değişimleri izleniyor, besleme kontrolü otomasyona bağlanıyor ve bazı tesislerde elek yüzeyi performansı, bakım planına veri olarak akıyor. Ama en güzel taraf şu: Bu trendlerin temel mantığı, yukarıdaki 3 hızlı çözümle aynı—yüzeyi açık tut, yükü dengeli dağıt, malzeme davranışını yönet. Teknoloji sadece bunu daha sürekli ve izlenebilir hale getiriyor.
Sonuç: Sarsak Elek sürekli tıkanma sorunu, “kader” değil; çoğu zaman doğru mekanizmayı hedefleyen küçük ama akıllı müdahalelerle hızlıca çözülür. Önce tıkanma türünü teşhis edin, sonra sırasıyla kendini temizleyen yüzey, doğru besleme/dağıtım ve nem-topak yönetimi adımlarını uygulayın. Bu üçlü, sahada en hızlı geri dönüş veren kombinasyondur.
