Sarsak Elek’in “normal” sesi ile “arıza” sesi arasındaki çizgi ince ama yakalanabilir bir çizgidir. İşin püf noktası, sesi tek bir parça üzerinden değil; frekans karakteri, yük altında değişimi, ısı artışı ve titreşim imzası ile birlikte okumaktır. Bu içerikte, gürültünün rulmandan mı yoksa gövde/şase ve eleğin yapısal elemanlarından mı geldiğini sahada hızlıca ayırt edebileceğiniz, aynı zamanda bakım ekibinin ölçülebilir veriye dayalı karar almasını sağlayacak kapsamlı bir yaklaşım bulacaksınız.
Sarsak Elekte Gürültüyü Tanımlayın: “Nasıl Bir Ses?”
Arıza teşhisinde ilk adım, “çok ses var” demek değil; sesi sınıflandırmaktır. Çünkü rulman arızası ile gövde rezonansı çoğu zaman farklı “imza” taşır. Aşağıdaki tanımlar sahada oldukça işe yarar:
- İnce tiz ıslık / uğultu: Çoğunlukla Sarsak Elek Rulman tarafında yağlama sorunu, yanlış gres, rulman boşluğu veya yatak yüzeyi hasarı ile ilişkilidir.
- Tok vuruntu / metalik takırtı: Gevşek civata, şase çatlağı, ekran kasası-temas, yan sac sürtmesi veya yay yuvası boşluğu gibi gövde kaynaklı olabilir.
- Periyodik “tık-tık” (devirle senkron): eksantrik ağırlık, kaplin, kasnak, mil kaçıklığı veya gevşek yatak yuvası ihtimali yükselir.
- Yük gelince artan gürültü: Sarsak Elek Gürültü Sorunu çoğu zaman rulman veya elek teli/medya kaynaklı olabilir; ayrıca malzemenin çarpma rejimi değişiyorsa gövde titreşimi de büyür.
Hızlı Ayırıcı Test: 15 Dakikada “Rulman mı, Gövde mi?”
Aşağıdaki mini protokol, çoğu tesiste özel analiz cihazı olmadan bile doğru yönde karar vermeyi sağlar. Amaç, “rastgele parça değişimi” yerine kanıta dayalı bakım yapmaktır.
1) Dinleme Noktası Haritalama
Basit bir mekanik stetoskop (yoksa uzun tornavida) ile sesi üç bölgede kıyaslayın: rulman yatağı, gövde ana kirişleri, elek kasası yan sacları. Ses rulman yatağında belirgin şekilde “keskinleşiyor” ve lokalize oluyorsa rulman ihtimali artar. Gövdenin farklı noktalarında aynı şiddette yayılıyorsa yapısal ihtimal yükselir. Bu yaklaşım, Sarsak Elek Bakımı kapsamında arıza izolasyonunu hızlandırır.
2) Isı Kontrolü
IR termometre ile rulman yataklarının sıcaklığını ölçün. Aynı elekte iki tarafta belirgin sıcaklık farkı (örneğin bir tarafta 15–25°C daha yüksek) varsa; yağlama, rulman hasarı veya hiza/kaçıklık şüphesi büyür. Gövde kaynaklı gürültüde sıcaklık artışı genellikle ikincil ve daha düzensizdir. Özellikle Sarsak Elek Rulman arızaları, ısıyı erken dönemde “haberci” olarak kullanır.
3) “Yük Değişimi” Testi
Beslemeyi kontrollü şekilde azaltıp artırdığınızda sesin davranışına bakın. Rulman arızası çoğu zaman yük değişiminden tamamen bağımsız “kendi sesini” üretir (özellikle ince uğultu). Gövde/şase tarafında ise malzeme akışı değiştikçe darbe ve rezonans karakteri değişir; ses “toklaşır” veya belirli debide zirve yapar. Sarsak Elek üzerinde bu test, “sesin nerede büyüdüğünü” göstermek açısından çok etkilidir.
Rulman Kaynaklı Gürültünün Tipik Nedenleri
Sarsak Elekte rulmanlar, yüksek dinamik yük ve sürekli titreşim altında çalıştığı için hata toleransı düşüktür. Gürültünün rulmandan geldiğini düşündüren başlıca senaryolar:
Yanlış Yağlama: Az Gres, Fazla Gres, Yanlış Viskozite
Yetersiz gres metal-metal temasını artırır ve “tiz uğultu” üretir. Aşırı gres ise ısıyı yükseltir, sürtünmeyi artırır ve özellikle yüksek devirde “boğuk uğultu”ya döner. Ayrıca titreşimli ekipmanda gresin hızlı yer değiştirmesi görülebildiğinden yağlama periyodu “takvim” değil, çalışma saati + ortam tozu + sıcaklık ile yönetilmelidir. Bu, Sarsak Elek Bakımı için en kritik disiplinlerden biridir.
Rulman Boşluğu ve Montaj Hataları
Yanlış rulman boşluğu sınıfı (ör. sıcaklık artışıyla boşluğun kapanması) ve hatalı montaj (aşırı sıkı geçme, yanlış ısıtma, vurma ile montaj) rulman yollarında mikro hasar oluşturur. Bu hasarlar ilerledikçe ses “pürüzlü” hale gelir. Sahada en çok gözden kaçan konu, yatak gövdesi ile mil hizası ve kaplin/aktarma organı kaçıklığıdır. Bu hatalar, Sarsak Elek’te “rulman değiştir, yine bozuldu” döngüsünü başlatır.
Kontaminasyon: Toz, Kum, Su ve İnce Partikül
Sarsak Elek’in doğası gereği toz kaçınılmazdır. Keçe/labirent sızdırmazlık zayıfladığında rulman içine giren ince partikül, “zımpara etkisi” yaratır. Bu durum, çoğu zaman kısa sürede hem gürültü hem de sıcaklık artışı üretir. En iyi uygulama; sızdırmazlık kontrolü ile doğru gres seçimi ve temiz yağlama prosedürünü birlikte ele almaktır.
Gövde ve Yapısal Kaynaklı Gürültünün Tipik Nedenleri
Gürültünün gövdeden geldiği durumlarda sorun, çoğu zaman “tek bir parça” değil; birleşim noktalarının toplam davranışıdır. Aşağıdaki başlıklar, sahada en sık karşılaşılan kaynaklardır:
Gevşek Bağlantılar ve Metal-Metal Teması
Yatak bağlantı civataları, şase ankrajları, yan sac bağlantıları ve motor şasesi titreşimle gevşeyebilir. Bu gevşeklik, özellikle belirli bir devirde “tok vuruntu” şeklinde kendini gösterir. En iyi pratik; kritik civatalarda tork standardı uygulamak, işaretleme (paint mark) ile gevşeme takibini görselleştirmek ve uygun yerde kilitleme elemanı kullanmaktır. Bu yaklaşım, Sarsak Elek Bakımı süreçlerinde plansız duruşları ciddi biçimde azaltır.
Şase Rezonansı: “Doğal Frekans” Tuzağı
Bazen eleğin çalışma frekansı, şasenin doğal frekansına yaklaşır ve sistem adeta bir müzik enstrümanı gibi “büyütür”. Bu durumda ses, rulman arızasına benzer biçimde sürekli olabilir ama genelde belirli bir devir aralığında zirve yapar. Çözüm; rijitlik artırma (takviye sacı, çapraz kuşak), kütle dağılımı düzenleme veya çalışma parametrelerini (devir/genlik) güvenli aralığa taşıma şeklinde olur. Rezonans yönetimi, Sarsak Elek tasarım ve saha ayarlarının “gizli patronu” gibidir.
Çatlaklar, Kaynak Dikişleri ve Yorgunluk
Sürekli titreşim, özellikle köşe birleşimleri ve yük geçiş bölgelerinde yorulma çatlakları oluşturabilir. Çatlak büyüdükçe “cızırtı + tok vuruntu” karışımı bir gürültü duyulabilir. Sahada hızlı kontrol için gözle muayene + boya çatlağı izleri ve mümkünse penetrant (sıvı penetrant) testi etkili olur. Bu adımlar, Sarsak Elek Gürültü Sorunu teşhisinde gövde kaynaklı riskleri netleştirir.
Elek Medyası ve Sürtme Sorunları
Gergi ayarı kaçmış elek teli, gevşek klemp veya yanlış oturmuş lastik fitil de metalik ses yaratır. Ayrıca yan saclara sürten tel veya malzeme “tırmalama” sesi oluşturabilir. Bu tip sesler çoğunlukla yükle birlikte değişir ve gözle muayenede iz bırakır. Özellikle Sarsak Elek’te küçük bir sürtme noktası, zamanla büyük bir yorgunluk çatlağına dönüşebilir.
En Sağlam Yöntem: Titreşim Analizi ile Net Teşhis
Bakım olgunluğu yüksek tesislerde, “kulakla teşhis” sadece ön elemedir. Kesin karar için titreşim ölçümü (ivmeölçer) ve mümkünse FFT spektrum analizi yapılır. Rulman arızaları çoğu zaman yüksek frekansta enerji artışı ve belirli arıza frekanslarında (iç bilezik/dış bilezik/yuvarlanma elemanı) pikler üretir. Gövde rezonansı ise yapısal modlarda belirginleşir ve çoğu zaman daha düşük frekans bantlarında büyür. Eğer ekipmanınız uygunsa, zarf analizi (envelope) rulman kusurlarını erken yakalamada özellikle güçlüdür. Bu yaklaşımın tamamı, Sarsak Elek Titreşim Analizi başlığı altında “ölç, doğrula, düzelt” mantığıyla yürür.
Sahadan Kısa Vaka Senaryoları
Vaka 1: “Rulman Değişti, Ses Gitmedi”
Bir ocakta rulman değişimi sonrası gürültü devam etti. Titreşim ölçümünde rulman bandı temizdi; ancak şasenin belirli bir devirde rezonansa girdiği görüldü. Çözüm, yan kirişlere çapraz takviye ve ankraj noktalarında rijitlik iyileştirmesi oldu. Sonuç: Ses düştü, cıvata gevşemeleri azaldı. Bu vaka, Sarsak Elek Gürültü Sorunu değerlendirmesinde “parça değil sistem” bakışını zorunlu kılar.
Vaka 2: “Tok Vuruntu Meğerse Keçe Teması”
Tok vuruntu sanılan ses, rulman muhafazasında sızdırmazlık elemanının yanlış montajla dönen parçaya temas etmesinden kaynaklandı. Basit bir görsel kontrol ve doğru montaj ile sorun çözüldü. Ders: Her gürültü “rulman öldü” demek değildir; bazen Sarsak Elek Bakımı prosedüründeki küçük bir montaj detayı, en büyük gürültü kaynağına dönüşebilir.
Uygulanabilir Kontrol Listesi
- Rulman yatağında lokal tiz ses + sıcaklık artışı varsa: yağlama, kontaminasyon, boşluk, hiza kontrolü.
- Tok vuruntu + devir aralığında zirve varsa: gevşek bağlantı, rezonans, çatlak kontrolü.
- Yükle belirgin değişen ses varsa: elek medyası, sürtme, malzeme çarpması rejimi kontrolü.
- Bir tarafta belirgin sıcaklık farkı varsa: tek taraf rulman/yatak problemi olasılığı yüksek.
Gürültüyü Susturmak İçin Parça Değil, İmza Takip Edin
Sarsak Elek’te gürültü teşhisi, “en pahalı parçayı değiştir” oyunu değildir; sesin davranışı ile ısı ve titreşim verisini birleştirme işidir. Rulman kaynaklı sorunlar genellikle lokal, ısıl ve yükten daha bağımsız ilerlerken; gövde kaynaklı sorunlar çoğu zaman bağlantı, rezonans ve yük rejimi ile daha yakından ilişkilidir. En iyi sonuç; hızlı saha testleriyle ön eleme yapıp, kritik ekipmanlarda titreşim analizi ile kararı netleştirmektir. Böylece gereksiz duruşlar azalır, rulman ömrü uzar ve eleğin stabilitesi artar.
